AMONYAK TESTİ HANGİ DURUMLARDA ÖLÇÜLMELİ VE PREANALİTİK EVREDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Amonyak ölçümü, özellikle karaciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve metabolik hastalıkların araştırılması için önemlidir.

Amonyak, dokularda sürekli olarak üretilmesine rağmen kanda çok düşük düzeyde bulunur. Bunun nedeni amonyağın karaciğerde üre oluşumu ile hızla uzaklaştırılması ve birçok dokunun özellikle kasların aminoasit azotunu serbest amonyak yerine glutamin veya alanin olarak salıvermesidir. Artmış amonyak düzeyleri santral sinir sistemi üzerinde toksiktir ve pasif difüzyon ile santral sinir sistemine girer. SSS’ne giriş hızı plazma amonyak konsantrasyonu ile doğru orantılı olarak artar.

NH3 olarak da bilinen amonyak, protein sindirimi sırasında vücut tarafından üretilen bir atık üründür. Normalde, amonyak karaciğerde işlenmekte, üre olarak bilinen başka bir atık ürüne dönüşmektedir. Üre idrarla vücuttan atılmaktadır. Eğer amonyak atılamazsa, kanda birikmekte, beyin hasarı, koma ve ölüme neden olmaktadır. Böbreğin elimine(temizleme) etme kapasitesinin azalması nedeniyle böbrek hastalıklarında ve kanda birikiminin atma kapasitesini aşması nedeniyle karaciğer bozukluklarında amonyak kanda yükselmektedir.

Amonyak ölçümünün gerekli olduğu durumlar

1-Hepatik ensefalopati

Karaciğer yetmezliği olan hastalarda amonyak seviyeleri , ensefalopati ciddiyetini gösterebilir.

2-Üre döngüsü bozuklukları

Özellikle çoçuklarda görülen konjental metabolik hastalıkların tanısında kullanılır.

3-Bilinç değişiklikleri

Nedeni açıklanamayan konfüzyon, letarji veya koma durumlarında amonyak ölçümü yapılabilir.

4-Metabolik asidozun araştırılması

Organik asidemiler gibi durumlarda amonyak yüksekliği tespit edilmesi önem kazanabilir.

5-Kronik karaciğer hastalık takibi

Özellikle siroz gibi hastalıklarda faydalı olabilir.

Preanalitik evrede dikkat edilmesi gerekenler

Amonyak ölçümünde doğru sonuç elde etmek için preanalitik evre çok kritiktir.

1.Hasta hazırlığı: Diyet, sigara ve ilaçlar (sodyum valproat)amonyak seviyelerini etkileyebileceğinden hasta öyküsü dikkate alınmalıdır. Acil durum dışındaki hastaların en az 12 saat aç olması gerekmektedir. Egzersiz ve fiziksel aktivite amonyak seviyesini arttırdığından dolayı istirahat halinde alınması daha uygundur. Hastanın kan örneğinin alınacağı sabah, gece yarısından itibaren sigara içmemesi gerekir.

2.Kan alımı: Hasta aç olmalıdır ve mümkünse istirahat halinde kan alınmalıdır. Turnike uygulanması minimum sürede tutulmalı veya hiç kullanılmamalıdır. Uzun süreli turnike kullanımı yanlış yüksek sonuçlara yol açabilir. El yumruk yapılmamalı ve sıkma bırakma hareketlerinden kaçınılmalıdır.

3.Kan örneği toplama: EDTAlı tüpler tercih edilmelidir. Örnek alındıktan hemen sonra tüp nazikçe 3-4 kez alt üst edilerek karıştırılmalıdır. Tercihen amonyak için tüpler önceden soğutulmalıdır.

4.Numune saklama ve transferi: Amonyak seviyeleri hızla artabileceğinden kan örneği hemen buz üzerinde soğutulmalı ve en kısa süre sürede (15 -20 dakika içinde) laboratuvara ulaştılmalı ve soğutmalı santrifüjde santrifüj edilmelidir. Burada önemli nokta kan almadan analize kadar tüm aşamalar çok hızlı gerçekleştirilmelidir. Plazma 2-4 santigrad derecede 4 saat, -20 santigrad derecede 24 saat stabildir. Doğru olanı hemen 15-20 dakika içinde çalışılmasıdır.

5.Hemoliz hücresel amonyak salınımına yol açarak yanlış yüksekliklere yol açabileceğinden, hemolizli numunelerde çalışılmamalıdır. Yeni numune istenmelidir.